Kamera przemys³owa to specjalistyczne urz±dzenie elektroniczne, którego specyfikacja techniczna zosta³a odpowiednio przystosowana do potrzeb systemów telewizji przemys³owej. Kamera w systemie telewizji przemys³owej jest podstawowym elementem i w du¿ym stopniu decyduje o skuteczno¶ci prowadzonego nadzoru wizyjnego.
Ka¿da kamera przemys³owa sk³ada siê z trzech podstawowych elementów:
Jako¶æ wytwarzanego przez kamery obrazu zale¿y przede wszystkim od dok³adno¶ci wykonania przetwornika obrazu i odpowiednio dopasowanego do niego obiektywu. Wbudowane uk³ady elektroniczne umo¿liwiaj± jedynie skorygowanie sygna³u wizyjnego, dlatego nale¿y traktowaæ je jako uzupe³nienie.
Matryce przetworników do kamer przemys³owych wykonuje siê w kilku technikach. Niezale¿nie od rodzaju matrycy w ka¿dym przypadku podstawowym jej elementem jest piksel.
Piksel (punkt) - jest to najmniejszy jednolity element obrazu wy¶wietlanego na ekranie za pomoc± urz±dzeñ przetwarzania obrazu (np. kamera).
Technologie produkcji przetworników
Obecnie przetworniki obrazu na potrzeby kamer przemys³owych wykonywane s± w trzech technologiach – CCD (Charged Coupled Device), CMOS (Complementary Metal Oxide Semiconductor) i DSP (Digital Pixel System).
Przetwornik CCD – jego dzia³anie opiera siê na zasadzie gromadzenia ³adunku w sensorze pod wp³ywem padaj±cego ¶wiat³a. Odczyt warto¶ci pikseli prowadzony jest wierszami b±d¼ kolumnami.
Przetwornik CMOS – technika ta bazuje na produkcji uk³adów scalonych, gdzie ka¿dy piksel matrycy CMOS posiada swój w³asny wzmacniacz oraz specjalny rejestr odczytu, który w ka¿dej chwili pozwala na odczytanie warto¶ci danego piksela. Technika ta bazuje na produkcji uk³adów scalonych.
Przetwornik DSP – technika ca³kowicie cyfrowa, w której analiza obrazu przebiega w sposób odmienny od matryc CCD i CMOS. W przypadku techniki DSP ¶wiat³o padaj±ce na matrycê zostaje poddane wielokrotnemu próbkowaniu, co przyczynia siê do ustalenia maksymalnego czasu ³adowania dla ka¿dego z pikseli. Wszystkie informacje s± magazynowane do czasu na³adowania pojedynczego piksela, który posiada swój indywidualny czas ekspozycji (piksel traktowany jako niezale¿na kamera). Atutem matryc DSP jest wiêkszy zakres dynamiki, dziêki czemu kamera mo¿e rejestrowaæ zdecydowanie wiêksz± ilo¶æ szczegó³ów zarówno obrazów jasnych jak i ciemnych. Zapewne w najbli¿szej przysz³o¶ci technologia DSP zast±pi dotychczasowe technologie CMOS i CCD.
Rynek w zakresie przetworników
W praktyce najczê¶ciej spotykamy siê jeszcze z przetwornikami wykonanymi w technologii CCD, których g³ównym atutem jest wysoka czu³o¶æ na o¶wietlenie. Kamery przemys³owe z matrycami CMOS nie s± jeszcze a¿ tak popularne, co zapewne jest zwi±zane z ich mniejsz± czu³o¶ci± na ¶wiat³o. Jeszcze do niedawna istnia³o ograniczenie co do rozdzielczo¶ci obrazu, jednak ten problem zosta³ ju¿ rozwi±zany o czym doskonale ¶wiadcz± megapikselowe kamery firmy Bosch z przetwornikami CMOS. G³ówn± zalet± technologii produkcji CMOS jest mo¿liwo¶æ zachowania niewielkich rozmiarów przetworników, dziêki czemu znajduj± one zastosowanie w tzw. dyskretnej obserwacji (stosowane przez jednostki specjalne i agencje detektywistyczne).
Podstawowe parametry kamer przemys³owych
Wspó³czesne kamery przemys³owe posiadaj± wiele parametrów technicznych, jednak w ka¿dym przypadku mamy do czynienia z grup± podstawowych, czyli: rozmiar przetwornika, rozdzielczo¶æ, czu³o¶æ, stosunek sygna³/szum, temperatura pracy, zasilanie, pod³±czenie do monitora oraz elementy reguluj±ce.
Rozmiar przetwornika kamery
Rozmiar przetwornika kamery wyra¿a siê w calach i jest definiowany jako wielko¶æ geometryczna przetwornika. Obecnie w kamerach przemys³owych mo¿na spotkaæ przetworniki o rozmiarze 1”, 2/3”, 1/2", 1/3”, 1/4" i 1/6”. Najczê¶ciej wystêpuj± w rozmiarze 1/3” i 1/4". Z regu³y im wiêksza matryca przetwornika tym lepsza jako¶æ obrazu, poniewa¿ pozwala na ulokowanie wiêkszej liczby pikseli.
Rozmiar przetwornika kamery jest niezwykle istotnym parametrem, poniewa¿ do jego wielko¶ci dostosowuje siê obiektyw. Rozmiar przetwornika obrazu wymusza u¿ycie obiektywu takiego samego lub wiêkszego. Przyk³adowo w przetworniku 1/4" mo¿emy zastosowaæ obiekty 1/4" lub wiêkszy np. 1/2”.
Rozdzielczo¶æ kamery
Okre¶la jej zdolno¶æ do rozró¿niania drobnych szczegó³ów wytwarzanego obrazu. Podaje siê j± w liniach telewizyjnych (TVL) i okre¶la zarówno dla pionu, jak i poziomu. Zdolno¶æ rozdzielcza kamery w du¿ej mierze zale¿y od ilo¶ci pikseli przetwornika, jednak nie jest to zale¿no¶æ jednoznaczna. Niektórzy producenci zamiast rozdzielczo¶ci kamery podaj± tylko ilo¶æ pikseli przetwornika. Im wiêksza rozdzielczo¶æ, tym wiêkszy obraz wytwarza kamera.
Ze wzglêdu na rozdzielczo¶æ, kamery mo¿emy podzieliæ na cztery podstawowe grupy:
Czu³o¶æ kamery
Jest to poziom ¶wiat³a padaj±cego na przetwornik, który jest niezbêdny do wytworzenia okre¶lonego warto¶ci sygna³u wizyjnego, przy okre¶lonym stosunku sygna³u do szumu. Od tego parametru zale¿y jako¶æ obrazu, który kamera wytwarza w okre¶lonych warunkach o¶wietleniowych. Czu³o¶æ jest podawana dla okre¶lonych warunków, w jakich zosta³a zmierzona. Prawid³owy pomiar czu³o¶ci nale¿y wykonaæ przy w³±czonej funkcji automatycznej regulacji wzmocnienia (ang. AGC – Auto Gain Control).
Stosunek sygna³/szum
Stosunek sygna³u do szumu to warto¶æ wyra¿ana w dB (AGC wy³±czona), która mówi nam o zdolno¶ci kamery przemys³owej do generacji obrazu o okre¶lonej jako¶ci. Stosunek sygna³/szum jest po¶rednio powi±zany z czu³o¶ci± kamery.
Temperatura pracy
Maksymalny zakres temperatur przy których kamera przemys³owa mo¿e stabilnie i bezawaryjnie pracowaæ. Temperatura pracy zale¿y od rodzaju kamery (wewnêtrzna, zewnêtrzna). Kamery pracuj±ce w ¶rodowisku wewnêtrznym s± cechuj± siê mniejszym zakresem zmian temperatur. W kamerach do zastosowañ zewnêtrznych, w celu zachowania warunków poprawnej pracy stosuje siê elementy dodatkowe, takie jak: grza³ki, wentylatory, hermetyczne obudowy lub inne techniki ch³odzenia i grzania. Najczê¶ciej zakres temperatur pracy dla kamer wewnêtrznych wynosi od 10 do +45 stopni Celsjusza, natomiast dla zewnêtrznych od -20 do +50 st. C.
Zasilanie kamer
Jest najczê¶ciej realizowane za pomoc± zewnêtrznego zasilacza o napiêciu 12V. Pobór pr±du w przypadku typowych kamer waha siê od 100mA do 250mA. W przypadku niektórych kamer mo¿na siê spotkaæ z zasilaniem 5V lub wbudowanym zasilaczem sieciowym. Kamery wyposa¿one w obiektywy Auto Iris pobieraj± wiêcej pr±du i nale¿y zawsze doliczyæ oko³o 40-80mA dodatkowego poboru. Dodatkowo stosuje siê równie¿ zasilacze kamer o napiêciu AC 24V i AC 230V.
Wiêcej na temat zasilania kamer w artykule : Zasilanie kamer przemys³owych
Po³±czenie kamery z monitorem
Mo¿e byæ realizowane przy pomocy przewodu o impedancji 75 Omów na odleg³o¶ciach najczê¶ciej w zakresie od 100 do 600 metrów. Maksymalna odleg³o¶æ po³±czenia jest w du¿ej mierze uzale¿niona od jako¶ci wykonania przewodu. W przypadku odleg³o¶ci przekraczaj±cych 600 metrów nale¿y stosowaæ specjalne wzmacniacze sygna³ów. Nale¿y równie¿ pamiêtaæ, ¿e kamery generuj±ce obraz kolorowy s± bardziej wra¿liwe na d³ugo¶æ przewodu. Pocz±tkowe objawy u¿ycia zbyt d³ugiego przewodu kamera-monitor to malej±ce nasycenie kolorów. Po³±czenia kamera-monitor wykonywane za pomoc± skrêtki nie powinny byæ d³u¿sze ni¿ 70 metrów. Istnieje mo¿liwo¶æ zwiêkszenia zasiêgu nawet do 400 metrów, jednak wymaga to zastosowania dodatkowego elementu w postaci transformatora wideo. Najczê¶ciej stosuje siê przewody koncentryczne, gdy¿ ich odporno¶æ na zak³ócenia jest znacznie wiêksza ni¿ skrêtki.
Elementy regulacyjne w kamerach
Wystêpuj± najczê¶ciej w kamerach przemys³owych wy¿szej klasy. Przy ich pomocy u¿ytkownik mo¿e optymalnie dostosowaæ kamerê do panuj±cych warunków ¶rodowiskowych. Elementy regulacyjne pozwalaj± na prawid³ow± reprodukcjê obrazów nawet podczas pracy w trudnych warunkach ¶rodowiskowych i o¶wietleniowych.
Automatyka stosowana w kamerach przemys³owych
Obecnie wszystkie kamery przemys³owej standardowo s± wyposa¿ane w mniejsz± lub wiêksz± ilo¶æ uk³adów automatyki. Zadaniem wiêkszo¶ci z nich jest optymalne dostosowanie kamery do panuj±cych warunków, dziêki czemu kamery mog± generowaæ obraz o wysokiej jako¶ci.
Elektroniczna przys³ona (EI lub EAI)
Elektroniczna przys³ona automatycznie dostosowuje czu³o¶æ przetwornika do panuj±cych warunków o¶wietleniowych. Najczê¶ciej stosowana w kamerach przeznaczonych do pracy w stabilnym o¶wietleniu (dopuszczalne niewielkie zmiany). G³ówn± korzy¶ci± wynikaj±c± z elektronicznej przys³ony jest mo¿liwo¶æ stosowania nieskomplikowanych uk³adów optycznych o sta³ej lub rêcznie regulowanej przys³onie.
Automatyczna przys³ona (Auto Iris - AI)
Standardowe wyposa¿enie wszystkich kamer przeznaczonych do pracy przy zmiennym ¶wietle. Automatyczna przys³ona pozwala na dobranie sta³ej ilo¶ci ¶wiat³a padaj±cego na przetwornik, niezale¿nie od warunków o¶wietleniowych w jakich pracuje kamera. Dziêki automatycznej przys³onie kamera mo¿e efektywnie pracowaæ przy bardzo du¿ych zmianach o¶wietlenia, czyli w miejscach gdzie zwyk³a kamera jest bezu¿yteczna.
Ka¿da kamera z uk³adem automatycznej przys³ony jest wyposa¿ana w specjalne wyj¶cie steruj±ce obiektywem Auto Iris. W zale¿no¶ci od sygna³u na wyj¶ciu obiektyw Auto Iris zamyka lub otwiera przys³onê, co pozwala na utrzymanie sta³ej ilo¶ci ¶wiat³a padaj±cego na przetwornik.
Sterowanie obiektywem z automatyczn± przys³on± odbywa siê na dwa sposoby:
AES (Atomatic Electronic Shutter)
W przypadku uk³adu automatycznej elektronicznej migawki, czas otwarcia przys³ony jest ustalany w zale¿no¶ci od ilo¶ci ¶wiat³a, która dociera bezpo¶rednio do przetwornika. Zmiana otwarcia przys³ony nastêpuje w czasach w zakresie od 1,50s do 1/100000s. W bardziej zaawansowanych modelach kamer istnieje mo¿liwo¶æ rêcznego ustawienia migawki.
MES (Manual Electronic Shutter)
Rêczna elektroniczna migawka, mo¿liwe ustawienia to: 1/50s, 1/120s, 1/250s, 1/500s, 1/1000s, 1/2000s, 1/5000s, 1/10000s oraz 1/12000s.
AGC (Automatic Gain Control)
Uk³ad automatycznej regulacji wzmocnienia jest przydatny przy ustawianiu czu³o¶ci kamery. Jego zadaniem jest utrzymanie sta³ego poziomu sygna³u na wej¶ciu, co w efekcie zwiêksza stosunek sygna³u do szumu. Funkcja AGC pozwala na uzyskanie bardziej wyra¼nego obrazu, jednak kosztem jego naturalno¶ci. Wy³±czona funkcja AGC zapewnia naturalny obraz ale z wiêkszym poziomem szumów.
WB (White Balance)
Funkcja balansu bielu umo¿liwia korektê obrazu w zwi±zku z ró¿nym rodzajem o¶wietlenia przy którym pracuje kamera. W prostych kamerach realizowana przy pomocy dwóch prze³±czników: IN (¶wiat³o sztuczne), OUT (¶wiat³o naturalne). Modele bardziej zaawansowane wyposa¿ane s± w funkcjê AWB (Auto White Balance), która automatycznie dostosowujê kamerê do rodzaju o¶wietlenia.
BLC (Back Light Compensation)
Kompensacja ¶wiat³a tylnego to funkcja, której zadaniem jest poprawa jako¶ci obrazu prze¶wietlonego. Zazwyczaj w³±czana automatycznie w momencie gdy wiêksza po³owa centralnej czê¶ci przetwornika obrazu zosta³a prze¶wietlona.
Typy mocowañ obiektywów w kamerach
Obecnie w kamerach przemys³owych wyró¿niamy dwa podstawowe typy mocowaæ obiektywów, mianowicie: C oraz CS. G³ówna ró¿nica miêdzy mocowaniem C i CS polega na innej odleg³o¶ci mocowanego obiektywu od powierzchni przetwornika obrazu.
Najczê¶ciej ze wzglêdu na wiêksz± uniwersalno¶æ mo¿emy spotkaæ kamery z mocowaniem obiektywu typu CS. Uniwersalno¶æ tego mocowania polega na tym, ¿e mo¿emy je w prosty sposób zmieniæ na typ C, stosuj±c jedynie dodatkowy pier¶cieñ. Przej¶cie z mocowania typu C na CS nie jest mo¿liwe.
Wiêcej w artykule: Obiektywy do kamer
Normy szczelno¶ci kamery
Normy szczelno¶ci IPXY definiuj± odporno¶æ obudowy kamery na wp³yw czynników zewnêtrznych. X – liczba oznaczaj±ca odporno¶æ mechaniczn±, Y – liczba oznaczaj±ca odporno¶æ na wilgoæ. Obudowy kamer o dostatecznej odporno¶ci na wilgoæ i zapylenie oznaczane s± norm± IP65 lub IP66. Obudowy ca³kowicie odporne na oba te czynniki posiadaj± normy szczelno¶ci IP67 lub IP68.
Wiêcej w artykule: Obudowy do kamer
Dobór kamer przemys³owych
Dobór kamer i obiektywów CCTV do ¶rodowiska pracy wymaga uwzglêdnieniu wielu czynników, takich jak: warunki atmosferyczne, rodzaj obserwowanych obiektów, porê roku czy miejsce instalacji. O tym czy lepiej sprawdzi siê kamera monochromatyczna (czarnobia³a) czy kolorowa jest uwarunkowane od indywidualnych preferencji u¿ytkownika i miejsca monta¿u.
Kamera kolorowa generuje obraz zawieraj±cy du¿± liczbê szczegó³ów, co znacznie u³atwia prowadzenie obserwacji. Wad± kamer kolorowych jest znacznie ni¿sza czu³o¶æ na o¶wietlenie ni¿ to ma miejsce w przypadku kamer czarnobia³ych. W warunkach dziennych lepiej sprawdzaj± siê kamery kolorowe, za¶ w nocy niepodwa¿alnie ¿±dz± kamery czarno-bia³e.
Wed³ug normy EN 50132-7 kryteria doboru kamery powinny braæ pod uwagê szereg nastêpuj±cych czynników:
Wiêcej na temat doboru kamer w artykule: Instalacja i dobór kamer